Հայդուկային շարժում – Движение Гайдука -Hayduka movement

Հայ հայդուկային շարժումը կամ ինչպես ընդունված է ասել ֆեդայական շարժումը ձևավորվել է XIX դարի 80-ական թվականների կեսին: Ֆեդայական շարժումը թուրքական բռնատիրական համկարգի դեմ զինված ազգային-ազատագրական պայքարի ձև է: Սկզբնական շրջանում հստակ քաղաղաքական նպատակներ չուներ: Խնդիրն էր պաշտպանել հայ բնակչությանը թուրք հարստահարիչների ոտնձգություններից, վրեժխնդիր լինել նրանց կամայականություններին ու չարագործություններին զոհ դարձող արևմտահայ աշխատավորի համար: Հայդուկների գործողությունները տարերային էին ու ցրված: Հայերի կյանքը, ունեցվածքն ու արժանապատվությունը պաշտպանելիս ֆեդայիները միշտ ստացել են ժողովրդի օգնությունը:
Ֆեդայական առաջին խմբերը ստեղծվել են Տարոնում, Վասպուրականում, Կեսարիայում, Արևմտյան Հայաստանի այլ վայրերում։ Այս ժամանակներում առավել հայտնի ֆեդայապետներ էին Մարգար Ամիրյանը (Մարգար Վարժապետ), Ստեփանոս Մխիթարյանը (Արաբո), Ռուբեն Շիշմանյանը (Դերսիմի քեռի), Գալուստ Արխանյանը (Մնձուրի Առյուծ), Գրիգոր Կարապետյանը (Արամ Աչըքպաշյան), Հովհաննես Մինասյան (Մինաս օղլի), Մեծ (Թորոս Ծառուկյան) և Փոքր «Չելլոները» և ուրիշներ:

Այս շրջանում հայդուկների որոշ ղեկավարներ (Արամ Աչըքպաշյան և ուրիշներ) փորձեր են արել համաձայնեցնել կամ նույնիսկ միավորել անջատ-անջատ ֆիդայական խմբերի գործողությունները։ Բայց աշխատանքներն այդ ուղղությամբ հետևողական չէին և էական արդյունք չեն տվել: 1880 ական թվականների կեսերին որոշ հայ ֆեդայապետներ մտադրություն ունեին համագործակցություն ապահովել հայ ֆեդայական շարժման և Օսմանյան կայսրությունում ոչ թուրք ժողովուրդների՝ հատկապես քրդական ազատագրական պայքարի միջև, սակայն այս մտադրությունները հաջողություն չի ունենում և չի իրագործվում:
Հայդուկները որոշակի աշխատանք են կատարել՝ ամրապնդելու կապերը հայ ժողովրդի երկու հատվածների՝ արևելահայության և արևմտահայության միջև, նրանցից շատերը այցելել են Թիֆլիս, տեսակցել արևելահայ նշանավոր գործիչների հետ, նրանց օգնությամբ զենք ու զինամթերք ձեռք բերել, կամավորներ հավաքագրել Արևմտյան Հայաստան ուղարկելու համար։ 1880-90-ական թվականներին Ռուսաբնակ հայերի և Կովկասահայերի շրջանում մեծանում է հետաքրքրությունը արևմտահայերի ազատագրական պայքարի հանդեպ, ինչի արդյունքում հետզհետե ծավալվում է օգնության շարժում: Այս ընդացքում շատ հայ երիտասարդներ՝ հիմնականում ուսանողներ խմբեր են կազմում թուրքիո սահմանամերձ շրջաններում և զինվելով փորձում հատել սահմանը գնալ Արևմտյան Հայաստան՝ օգնության հասնելու իրենց ազգակիցներին: Այս գործողություններում առավել հայտնի դեմքեր են Վարդան Գոլոշյանը և Սարգիս Կուկունյանը: Այս նույն ընթացքում կազմակերպվել են նաև զինատար խմբեր, որոնք մեծ քանակությամբ զենք են տեղափոխում Պարսկաստանից, Ռուսաստանից և Անդրկովկասից:

Հայդուկային շարժում – Движение Гайдука -Hayduka movement

Движение Гайдука
Армянское движение Гайдук, или, как принято говорить, движение Феда, образовалось в середине 80-х годов 19 века. Движение Федайя — это форма вооруженной национально-освободительной борьбы против турецкой диктаторской системы. Вначале у него не было четких политических целей. Задача заключалась в том, чтобы защитить армянское население от посягательств турецких угнетателей, отомстить западноармянскому рабочему, ставшему жертвой их произвола и злодеяний. Действия Гайдуков были стихийными и разрозненными. Защищая жизнь, имущество и достоинство армян, федаи всегда получали помощь народа.
Первые федаистские группы были созданы в Тароне, Васпуракане, Кесарии и других местах Западной Армении. Самыми известными федаяпетами в это время были Маргар Амирян (Маргар Варжапет), Степанос Мхитарян (Арабо), Рубен Шишманян (дядя Дерсима), Галуст Арханян (Мндзури Лев), Григор Карапетян (Арам Ачкпашян), Оганес Минасян (Минас Оглы), Мец (Торос. Царукян) и Малые «Виолончели» и другие.

В этот период некоторые лидеры Гайдуков (Арам Ачкпашян и другие) пытались скоординировать или даже объединить деятельность отдельных групп фидайя. Но работа в этом направлении не была последовательной и не дала существенных результатов. В середине 1880-х годов у некоторых лидеров армянских федаев было намерение обеспечить сотрудничество между армянским движением федаев и нетурецкими народами Османской империи, особенно курдскую освободительную борьбу, но эти намерения не увенчались успехом и не были реализованы.
Гайдуки проделали определенную работу по укреплению связей между двумя частями армянского народа, восточными армянами и западными армянами, многие из них посетили Тифлис, встретились с видными деятелями восточного армянства, закупили с их помощью оружие и боеприпасы, а также набирали добровольцев для отправки в Западную Армению. В 1880-1890-х годах интерес к освободительной борьбе западных армян возрос среди русских армян и армян Кавказа, в результате чего постепенно развилось движение помощи. В этой ситуации многие молодые армяне, в основном студенты, формируют группы в приграничных районах Турции, вооружаются и пытаются пересечь границу, чтобы отправиться в Западную Армению, чтобы помочь своим родственникам. Вардан Голошян и Саргис Кукунян – самые известные фигуры в этих акциях. В этот же период были организованы и вооруженные группы, переправлявшие большое количество оружия из Персии, России и Закавказья.

Hayduka movement

The Armenian Hayduk movement, or as it is customary to say, the Feda movement, was formed in the middle of the 80s of the 19th century. The Fedaya movement is a form of armed national liberation struggle against the Turkish dictatorial system. At the beginning, he did not have clear political goals. The problem was to protect the Armenian population from the encroachments of the Turkish oppressors, to take revenge for the Western Armenian worker who was a victim of their arbitrariness and misdeeds. The actions of the Hayduks were elemental and scattered. In protecting the life, property and dignity of Armenians, the Fedai always received the help of the people.
The first Fedaic groups were created in Taron, Vaspurakan, Caesarea, and other places in Western Armenia. During these times, the most famous fedayapets were Margar Amiryan (Margar Varzhapet), Stepanos Mkhitaryan (Arabo), Ruben Shishmanyan (Dersim’s uncle), Galust Arkhanyan (Mndzuri Lion), Grigor Karapetyan (Aram Achkpashyan), Hovhannes Minasyan (Minas Oghli), Mets (Toros). Tsarukyan) and Small “Cellos” and others.

During this period, some leaders of the Hayduks (Aram Achkpashyan and others) tried to coordinate or even unite the activities of separate fidaya groups. But the work in that direction was not consistent and did not produce significant results. In the mid-1880s, some Armenian fedaya leaders had the intention to ensure cooperation between the Armenian fedaya movement and the non-Turkish peoples in the Ottoman Empire, especially the Kurdish liberation struggle, but these intentions did not succeed and were not realized.
The Hayduks did some work to strengthen the ties between the two parts of the Armenian people, the Eastern Armenians and the Western Armenians, many of them visited Tiflis, met with prominent figures of the Eastern Armenians, bought weapons and ammunition with their help, and recruited volunteers to send to Western Armenia. In the 1880s and 1890s, the interest in the liberation struggle of the Western Armenians grew among the Russian-dwelling Armenians and the Armenians of the Caucasus, as a result of which a relief movement gradually developed. In this situation, many young Armenians, mostly students, form groups in the border areas of Turkey and arm themselves and try to cross the border to go to Western Armenia to help their relatives. Vardan Goloshyan and Sargis Kukunyan are the most famous figures in these actions. During this same period, armed groups were also organized, transporting a large amount of weapons from Persia, Russia and Transcaucasia.