Բեհիստունի արձանագրությունները – Бехистунские надписи – The Behistun Inscriptions

Բեհիստունի արձանագրությունները

Բեհիսթունի արձանագրություն, Աքեմենյան արքա Դարեհ Ա հրամանով մ.թ.ա. 523-521 թվականներին Բեհիսթուն ժայռի վրա փորագրված եռալեզու (հին պարսկերեն, էլամերեն և բաբելոներեն) տեքստ։ Գտնվում է Պարսկաստանի Քիրմանշահ քաղաքի մոտ։ Ըստ նշանակության՝ Աքեմենյան Պարսկաստանի դարաշրջանին պատկանող մինչ այժմ գտնված ամենակարևոր արձանագրությունն է։ Վերծանվել է XIX դարի 30-40-ական թվականներին անգլիացի գիտնական Հենրի Կրեսվիկ Ռոուլինսոնի կողմից։ Արձանագրությունը բովանդակում է Պարսից արքա Կամբյուսեսի մահից հետո Աքեմենյան տերության մեջ ծագած ապստամբությունների և դրանք Դարեհ Ա կողմից ճնշման պատմությունը։ Ապստամբած երկրների թվում հիշատակվում է նաև Հայաստանը (Հայաստանի համար հին պարսկերենով գործածված է «Արմինա», բաբելոներենով՝ Ուրարտու (Ուրաշտու) և էլամերենով՝ Հարմինուեա անունները), ընդարձակ տեղեկություններ կան Հայաստանում ապստամբության ընթացքի վերաբերյալ։

Բեհիսթունի արձանագրությունը հայերի ապստամբության մասին

«Դարեհ թագավորն ասում է. Երբ ես Բաբելոնի մեջ էի գտնվում, իմ դեմ ապստամբեցին հետևյալ երկրները՝ Պարսկաստան, Շոշաստան, Մեդիա, Ասորիք, Եգիպտոս, Պարթևստան, Մարգիանա, Սատտագուշ (Պենջաբ), Հայաստան («Արմենիա»)։

…Դարեհ թագավորն ասում է. Արդ՝ Արմենիա («Արմինա») ուղարկեցի մի արմեն («արմենիյա») իմ Դադարշիշ անունով ծառային և այսպես պատվիրեցի. «Գնա’, նվաճի’ր այդ ապստամբ ժողովրդին, որ ինձ չի հպատակվում»։ Դադարշիշը գնաց Արմենիան նվաճելու։ Երբ նա եկավ Արմենիա, ապստամբները դուրս եկան Դադարշիշի դեմ ճակատամարտ տալու համար։ Դադարշիշը ճակատամարտն ընդունեց։ Արմենիայի մեջ Զուզա անունով մի ավան կա. ճակատամարտը տեղի ունեցավ այնտեղ։ Արամազդն ինձ օգնեց։ Շնորհիվ Արամազդի` իմ բանակը շատ մարդ կոտորեց թշնամու բանակից։ Թուրավահարա ամսի 8-ին էր (Ըստ Յուստիի՝ 521 թվականի ապրիլի 19, իսկ ըստ Կյոնիգի՝ 521 թվականի մայիսի 21), երբ ճակատամարտը տեղի ունեցավ։

…Դարեհ թագավորն ասում է. Ապստամբները երկրորդ անգամ հավաքեցին իրենց ուժերը և նորից դուրս ելան Դադարշիշի դեմ պատերազմի։ Արմենիայի մեջ Տիգրա անունով մի բերդ կա. ճակատամարտը տեղի ունեցավ այնտեղ։ Արամազդն ինձ օգնեց։ Շնորհիվ Արամազդի` իմ բանակը թշնամու բանակին հալածեց։ Թուրավահարա ամսի 18-ն էր (ըստ Յուստիի՝ 521 թվականի ապրիլի 29, իսկ ըստ Կյոնիգի՝ 521 թվականի մայիսի 31), երբ ճակատամարտը տեղի ունեցավ։

…Դարեհ թագավորն ասում է. Ապստամբները երրորդ անգամ հավաքվեցին և դուրս ելան Դադարշիշի դեմ պատերազմի։ Արմենիայի մեջ Ուհյամա անունով մի բերդ կա. ճակատամարտը տեղի ունեցավ այնտեղ։ Արամազդն ինձ օգնեց։ Շնորհիվ Արամազդի` իմ բանակը շատ մարդ կոտորեց թշնամի բանակից։ Թայգրաչի ամսի 9-ն էր (Ըստ Յուստիի՝ 521 թվականի մայիսի 20, ըստ Կյոնիգի՝ 521 թվականի հունիսի 21), երբ ճակատամարտը տեղի ունեցավ։ Հետո Դադարշիշը, հնազանդվելով իմ հրամանին, մնաց Արմենիայում, մինչդեռ ես իմ նիզակը ուղղում էի դեպի Մեդիա։

…Դարեհ թագավորն ասում է. այնուհետև Արմենիա ուղարկեցի Վահումիսա անունով մի պարսկի, իմ ծառային, և այսպես պատվիրեցի. «Գնա’, նվաճի’ր այդ ապստամբ ժողովուրդն, որ ինձ չի հնազանդվում»։ Վահումիսան գնաց Արմենիան նվաճելու։ Ապստամբները հավաքվեցին և դուրս ելան Վահումիսայի դեմ պատերազմի։ Ասորեստանի մեջ Իզալա անունով մի երկիր կա. ճակատամարտը տեղի ունեցավ այնտեղ։ Արամազդն ինձ օգնեց։ Շնորհիվ Արամազդի` իմ բանակը շատ մարդ սպանեց ապստամբների բանակից։ Անամակա ամսի 15-ն էր (ըստ Յուստիի՝ 520 թվականի հունվարի 18, ըստ Կյոնիգի՝ 522 թվականի դեկտեմբերի 31), երբ ճակատամարտը տեղի ունեցավ»:

Бехистунские надписи

Бехистунская надпись — трёхъязычный (древнеперсидский, эламский и аккадский) клинописный текст на скале Бехистун (Бисутун), юго-западнее Экбатан между Керманшахом и Хамаданом в Иране, высеченный по приказу царя Дария I о событиях 523—521 гг. до н. э. Самая важная по значению из надписей ахеменидских царей и один из крупнейших эпиграфических памятников древности. Прочтён (в основном) в 30—40-х гг. XIX века английским учёным Генри Роулинсоном, что положило начало дешифровке клинописного письма многих народов древнего Востока.

Надпись Бехистуна по приказу царя Ахеменидов Дария I в до н.э. Текст на трех языках (древнеперсидский, эламско-вавилонский), выгравированный на скале Бехистун в 523-521 гг. Он расположен недалеко от персидского города Кирманшах. По значимости это самая важная из найденных на сегодняшний день надписей персидского периода Ахеменидов. Его расшифровал в 30-40-х годах XIX века английский ученый Генри Кресвик Роулинсон. Надпись повествует о восстаниях в империи Ахеменидов после смерти персидского царя Камбиза, подавленных Дарием I. Среди мятежных стран – Армения (Армения используется на древнеперсидском как «Армина», на вавилонском как Урарту (Урашту), а в эламитском – как Харминуэа), есть обширные сведения о восстании в Армении.

Происхождение
Смотрите также: генеалогическое древо Ахеменидов
В первом разделе надписи Дарий Великий заявляет о своем происхождении и происхождении:

Царь Дарий говорит: Мой отец – Гистасп [Виштаспа]; отцом Гистаспа был Аршам [Аршама]; отцом Аршама был Ариарамнес [Ариярамна]; отцом Ариарамнеса был Тейспес [Цишпиш]; отцом Тейспа был Ахемен [Хакшаманиш]. Царь Дарий говорит: Вот почему нас называют Ахеменидами; с древних времен мы были благородны; с древних времен наша династия была царской. Царь Дарий говорит: Восемь из моей династии были королями до меня; Я девятый. Девять подряд мы были королями.

Царь Дарий говорит: Милостью Ахурамазды я царь; Ахурамазда даровал мне царство.

The Behistun Inscriptions

Inscription of Behistun, by the order of the Achaemenid king Darius I in BC A trilingual (Old Persian, Elamite-Babylonian) text engraved on the Behistun rock in 523-521. It is located near the Persian city of Kirmanshah. In terms of significance, it is the most important inscription found to date from the Achaemenid Persian period. It was deciphered in the 30s and 40s of the XIX century by the English scientist Henry Creswick Rawlinson. The inscription tells the story of the revolts in the Achaemenid Empire after the death of King Cambyses of Persia, which were suppressed by Darius I. Among the rebellious countries is Armenia (Armenia is used in Old Persian as “Armina”, in Babylonian as Urartu (Urashtu), and in Elamite as Harminuea), there is extensive information about the revolt in Armenia.

The Behistun Inscription (also Bisotun, Bistun or Bisutun; Persian: بیستون‎, Old Persian: Bagastana, meaning “the place of god”) is a multilingual inscription and large rock relief on a cliff at Mount Behistun in the Kermanshah Province of Iran, near the city of Kermanshah in western Iran, established by Darius the Great (r. 522–486 BC). It was crucial to the decipherment of cuneiform script as the inscription includes three versions of the same text, written in three different cuneiform script languages: Old Persian, Elamite, and Babylonian (a variety of Akkadian). The inscription is to cuneiform what the Rosetta Stone is to Egyptian hieroglyphs: the document most crucial in the decipherment of a previously lost script.

Lineage
See also: Achaemenid family tree
In the first section of the inscription, Darius the Great declares his ancestry and lineage:

King Darius says: My father is Hystaspes [Vištâspa]; the father of Hystaspes was Arsames [Aršâma]; the father of Arsames was Ariaramnes [Ariyâramna]; the father of Ariaramnes was Teispes [Cišpiš]; the father of Teispes was Achaemenes [Haxâmaniš]. King Darius says: That is why we are called Achaemenids; from antiquity we have been noble; from antiquity has our dynasty been royal. King Darius says: Eight of my dynasty were kings before me; I am the ninth. Nine in succession we have been kings.

King Darius says: By the grace of Ahuramazda am I king; Ahuramazda has granted me the kingdom.

Territories

Darius also lists the territories under his rule:

King Darius says: These are the countries which are subject unto me, and by the grace of Ahuramazda I became king of them: Persia [Pârsa], Elam [Ûvja], Babylonia [Bâbiruš], Assyria [Athurâ], Arabia [Arabâya], Egypt [Mudrâya], the countries by the Sea [Tyaiy Drayahyâ], Lydia [Sparda], the Greeks [Yauna (Ionia)], Media [Mâda], Armenia [Armina], Cappadocia [Katpatuka], Parthia [Parthava], Drangiana [Zraka], Aria [Haraiva], Chorasmia [Uvârazmîy], Bactria [Bâxtriš], Sogdia [Suguda], Gandhara [Gadâra], Scythia [Saka], Sattagydia [Thataguš], Arachosia [Harauvatiš] and Maka [Maka]; twenty-three lands in all.