ՀԱՅԵՐԸ՝ ԻՍՊԱՆԻԱՅԻ ԱՌԱՋԻՆ ԲՆԱԿԻՉՆԵՐԸ – АРМЯНЕ – ПЕРВЫЕ ОБИТАТЕЛИ ИСПАНИИ – ARMENIANS – THE FIRST RESIDENTS OF SPAIN
ԻՍՊԱՆԻԱՅԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ 17-ՐԴ ԴԱՐՈՒՄ ԳԱՍՊԱՐ ԷՍԿՈԼԱՆՈ.
«ՀԱՅԵՐ. ԻՍՊԱՆԻԱՅԻ ԱՌԱՋԻՆ ԲՆԱԿԻՉՆԵՐԸ».
Մաս I
16-17-րդ դարերում բասկերի ազգային պատմագրության հիմնադիրներ Էստեբան դե Գարիբայը, Անդրես դե Պոզան և Բալտասար դե Էչավը Հայաստանը համարում էին բասկերի՝ Արևմտյան Եվրոպայի ամենահին ժողովրդի նախնիների տունը։ Իսկ 17-րդ դարի իսպանացի պատմաբան Գասպար Էսկոլանոն Վալենսիա քաղաքի պատմության մասին իր գրքում (1610 թ.) գրում է, որ Ջրհեղեղից հետո Տուբալ պատրիարքն իր ժողովրդի հետ իջել է Իսպանիայի արեւելյան ափ եւ խոսել հայերեն։ Գասպար Էսկոլանոն ծայրահեղ ճշգրտությամբ նկարագրում է այն վայրերը, որտեղ, ըստ լեգենդի, թաղվել են հայերի՝ Իսպանիայի առաջին բնակիչների աճյունները։ Այժմ այդ վայրերում կան եկեղեցիներ, հիմնականում՝ ժամանակակից Կատալոնիայի տարածքում, և դա թույլ է տալիս ենթադրել, որ այդ կետերը իսպանացիները երկար ժամանակ համարվում էին սուրբ…
20-րդ դարի սկզբին Հռոմում եվրոպացի հայտնի լեզվաբանների խմբագրությամբ լույս է տեսել 119 էջանոց «ARMENI ARIANI» (EDIZIONI «HIM», ROMA-1938) աշխատությունը։ Այս շատ ուշագրավ գրքի հեղինակները համոզիչ կերպով ապացուցում են, որ սա բառի հայերեն նմուշն է, որը փոխառվել է մոլորակի տարբեր էթնիկ խմբերի կողմից, իսկ հետագայում իր ծագման ու ձևավորման փուլերն անցել է տարբեր ժողովուրդների լեզուներով։ փոխելով և ձայն ձեռք բերելով. Այս գրքում նշվում է նաև հայերի հոգևոր մշակույթի մեծ և շատ բարենպաստ ազդեցությունը աշխարհի շատ ժողովուրդների գրչության զարգացման վրա, հատկապես հարևան ժողովուրդների գրչության, մասնավորապես՝ ժողովուրդների այբուբենների ստեղծման վրա։ Իբերիա (Իվերա, Վիրկա – ներկայիս Վրաստան), Աղվանք (ներկայիս Ադրբեջան) և ոչ միայն։ Բազմաթիվ ապացույցներ կան, որ հայերը համարվում են մոլորակի տարբեր ժողովուրդների նախնիները, իսկ հայերենը շատ լեզուների հիմքն է։ …
Անցյալ դարի վերջին անգլիացի գիտնական Էդվարդ Սպենսեր Դոջսոնը միանգամայն պատահաբար մի շատ հետաքրքիր բացահայտում արեց. Իր մտահորիզոնն ընդլայնելու համար Դոջսոնը, որն արդեն հայտնի բասկոլոգ էր, որոշեց ուսումնասիրել հայոց լեզուն և ընդունվեց Փարիզի հատուկ դպրոց՝ հայտնի արևելագետ Օգյուստ Կարիերի դասարանում։
Արդյունքը բոլորովին անսպասելի էր. Ընդամենը երկու ամիս ուսումնասիրելուց հետո Դոջսոնը նկատեց, որ հայերեն շատ բառեր գրեթե նույնական են բասկերենին։ 1884 թվականին Դոջսոնը հրապարակեց այս բառերի համընկնման մասին իր մտորումները «Euskera» (բասկերեն) ամսագրում՝ «Բասկերեն բառեր հայերենում» հետաքրքիր վերնագրով։
Դոջսոնի զուգահեռների ցանկը ներառում էր ավելի քան հիսուն բառ: Դա ասես կապույտ պտուտակ լիներ, հատկապես այն գիտնականների համար, ովքեր երկար ժամանակ գտնվում էին բասկ-վրացական վարկածի հիպնոսի տակ։
Ինքը՝ Դոջսոնը, չկարողացավ բացատրել բասկ-հայկական համապատասխանությունների գոյության պատճառը և առաջարկեց, որ այս բառերը հայերենում կարող են հայտնվել վրացերենից, թեև վրացերենում դրանք զուգահեռներ չունեն։ Ընդ որում, խոսքը բառապաշարի շատ կարեւոր շերտի մասին է, որն ավանդաբար համարվում է յուրաքանչյուր լեզվի սկզբնական ֆոնդը։
Իսկ ամենահետաքրքիրն այն է, որ հայտնաբերված բասկերեն-հայերեն զուգադիպությունները երկու լեզուներով էլ պահպանվում են գրեթե ամբողջական փոխըմբռնման մակարդակով, օրինակ՝ բասկերեն։ «հմայքը» (վատ, չար) – Արմ. «հմայքը» (վատ, չար), բաս. «կտրել» (հետևաբար) – Արմ. «դեմ» (հետևաբար), հիմքեր. «սառույց» (քամի) – արմ. «սառույց» (քամի), բաս. «զատի» (առանձին) – արմ. «առանձին» (առանձին), բասկ. «պիտակներ» (տեղ) – արմ. «նշումներ» (տեղ), հիմք. «Արդի» (խոյ) – արմ. «արդի» (խոյ) և այլն։
Բասկերի և հայերի էթնոլեզվաբանական հարաբերությունների ոլորտում երկրորդ կարևոր հայտնագործությունը կատարվել է ավելի քան քառորդ դար անց։
1920-ականներին երիտասարդ բասկ լեզվաբան Բերնարդո Էստորնես Լազան, ով հետագայում դարձավ հայտնի գիտնական և ակադեմիկոս, նյութեր հավաքեց բասկական բանահյուսությունից արևելյան Նավարայի Ռոպկալ հովտում։ Այսպիսով, Նավարայի գրեթե արևելյան սահմանին գտնվող Իսաբա գյուղում Էստորնես Լասսան արձանագրել է տեղական լեգենդ, որ Իսաբա գյուղը հիմնադրել են հայերը, որոնք Նավարայի առաջին բնակիչներն են և բասկ ժողովրդի նախնիները։ Ավանդությունը պարզաբանում է, որ բասկ ժողովրդի առաջնորդն անվանվել է Այտոր, նա իր յոթ որդիների հետ եկել է Հայաստանից և նրանց պատվին 7 բնակավայր հիմնել Նավարայում։
Ասում են նաև, որ այցելած հայերը՝ բասկերի նախնիները, գիտեին մետաղի մշակման գաղտնիքը։ Այնուհետեւ գյուղի արխիվում հայտնաբերվել է հին ձեռագիր՝ բանավոր ավանդույթները հաստատող պատմական տարեգրություն։ Բավականին ուշագրավ է, որ Իսաբա անունը բասկերենից թարգմանվում է որպես «Նախնիների հետք», և թեև սա կարող է լիովին անհավատալի թվալ, փաստը մնում է փաստ, որ Իսաբա գյուղում դեռևս կա մի ճանապարհ, որը կրում է Էրմինիա անունը: Ժողովրդական ավանդույթն այն կապում է Արմենիա անվան հետ՝ ի պատիվ Նավարայի առաջին վերաբնակների։
Այս ամենը կարող էր թվալ բասկ ծերերի երևակայության արդյունք, ինչպես կարծում էին շատ հետազոտողներ երկար ժամանակ, բայց գիտությունը, մասնավորապես լեզվաբանությունն ու պատմագիտությունը, ինչպես նաև առասպելաբանությունը, մտան բիզնես: Պարզվեց, որ բասկերի լեգենդար նախահայրի անունը բասկերեն haitor բառացի նշանակում է «Եկել հայայից» կամ «հայայից բխած», ինչը բավականին ճշգրիտ համապատասխանում է հայերեն «հայի թոռ»՝ «հայու թոռ» շինարարությանը։ ինչպես ցույց է տվել գերմանացի հայտնի գիտնական Յոզեֆ Կարստը.
Պարզվեց նաև, որ հայ նշանավոր նահապետ Հայկը իսկապես թոռ է ունեցել, որի անունը Փասկամ էր։ Ն.Մառը առաջին անգամ մատնանշեց հայկական Պասկամ անվան և բասկական էթնոնիմի հնարավոր կապը։ Հետաքրքիր է, որ բասկերենում կա «haitoren seme» արտահայտությունը՝ «մաքուր», բառացիորեն նշանակում է «հայթորի որդի»։ Սա վկայում է այն մասին, որ հին ժամանակներում բասկերի մեջ զտարյուն էին համարվում միայն նրանք, ովքեր սերում էին Հայաստանից եկած նախահայր Հայտորի անմիջական հետնորդներից մեկից։
Հետագա որոնումները հանգեցրին նոր բացահայտումների։ Պարզվեց, որ վերը նշված բոլոր փաստերն ու զուգադիպությունները եվրոպական քաղաքակրթության ամենամեծ առեղծվածի այսբերգի միայն գագաթն են։ Ինչպես պարզվեց, Եվրոպայի ամենահին ժողովրդի հայկական ծագման տեսությունը խորը արմատներ ունի նրա պատմական հիշողության մեջ և արտացոլված է բասկյան գրավոր աղբյուրներում։
Դեռևս 16-17-րդ դարերում բասկ ազգային պատմագրության հիմնադիրներ Էստեբան դե Գարիբայը, Անդրես դե Պոզան և Բալտասար դե Էչավեն Հայաստանը համարում էին բասկերի նախնիների տունը և փորձում էին դա ապացուցել բասկ-հայկական տեղանունային համընկնումների հիման վրա, այսինքն. մասնավորապես. Արաքս (գետի անվանումը Հայաստանում և Բասկերի երկրում) և Բասկերի Արալար լեռան անվանումը, որը բազմիցս համեմատվել է բիբլիական հայտնի Արարատի հետ։
Ավելին, Անդրե դե Պոսան ուղղակիորեն նշում է, որ բասկերը նորեկներ են Հայաստանից։ Նա նույնիսկ մանրամասնում է, որ Իսպանիայի Միջերկրական ծովի ափին գտնվող Տարագոնա քաղաքը հիմնադրվել է հայերի կողմից և նրանց լեզվով Տարրագոնա անունը նշանակում է «հովիվների համայնք»։ Դժվար է որևէ բան ասել այս թարգմանության մասին, բայց գլխավորն այն է, որ Տարագոնա անունը շատ է հիշեցնում հայկական հանրահայտ Տարոն տեղանունը (ըստ ավանդության՝ հին հայերը տարածաշրջանն անվանել են Տարոն՝ ի պատիվ Նոյի հետնորդներից մեկի. Ֆոգարմա կամ հայերեն՝ Թորգոմ – խմբ.), որի հնագույն ձևը Տարավնա է։
Երեք դար շարունակ վերոհիշյալ պատմաբանների կարծիքը բասկերի հայկական ծագման մասին դարձել է ազգային ավանդույթ և մեծ տարածում է գտել։
Առաջնային աղբյուրների ցանկը լրացնում է 17-րդ դարի իսպանացի պատմաբան Գասպար Էսկոլանոն, ով Վալենսիա քաղաքի պատմության մասին իր գրքում (1610 թ.) գրում է, որ Ջրհեղեղից հետո Տուբալ պատրիարքը և նրա ժողովուրդը վայրէջք կատարեցին արևելյան ափին։ Իսպանիայի և որ խոսում էին հայերեն։ Ավելին, Գասպար Էսկոլանոն ծայրահեղ ճշգրտությամբ նկարագրում է այն վայրերը, որտեղ, ըստ լեգենդի, թաղվել են հայերի՝ Իսպանիայի առաջին բնակիչների աճյունները։ Մեր օրերում այդ վայրերում, հիմնականում՝ ժամանակակից Կատալոնիայի տարածքում են գտնվում եկեղեցիները, և դա խոսում է այն մասին, որ այդ կետերը վաղուց համարվում են սուրբ։
Վագան ՍԱՐԳՍՅԱՆ,
Միջազգային լեզվաբանական ակադեմիայի նախագահ
ИСПАНСКИЙ ИСТОРИК XVII ВЕКА ГАСПАР ЭСКОЛАНО:
“АРМЯНЕ – ПЕРВЫЕ ОБИТАТЕЛИ ИСПАНИИ”
Part I
В XVI-XVII веках основоположники баскской национальной историографии Эстебан де Гарибай, Андрес де Поса и Бальтасар де Эчаве считали Армению прародиной басков – самого древнего народа Западной Европы. А испанский историк XVII века Гаспар Эсколано в своей книге об истории города Валенсии (1610 г.) пишет, что после Всемирного потопа патриарх Тубал и его люди высадились на восточном побережье Испании и что они разговаривали на армянском языке. Гаспар Эсколано с чрезвычайной точностью описывает места, где, согласно преданию, были захоронены останки армян – первых обитателей Испании. Ныне на тех местах, в основном на территории современной Каталонии, расположены церкви, и это подсказывает, что данные точки еще издавна считались у испанцев священными…
В начале XX века под редакцией известных европейских лингвистов в Риме вышла в свет 119-страничная работа “ARMENI ARIANI” (EDIZIONI “HIM”, ROMA-1938). Авторы этой весьма примечательной книги убедительно доказывают, что именно армянский пример слова был заимствован разными этносами планеты и впоследствии на языках разных народов, на этапах своего происхождения и образования подвергался изменению звука и был освоен. В этой книге также отмечается большое и очень благоприятное влияние духовной культуры армян на процесс развития письменности многих народов мира, особенно на письменность соседних народов, в частности, на создание алфавитов народов Иберии (Ивера, Вирка – нынешней Грузии), Агванка (нынешнего Азербайджана) и не только: есть множество свидетельств того, что армяне считаются прародителями разных народов планеты, а армянский лежит в основе многих языков…
В конце позапрошлого столетия английский ученый Эдвард Спенсер Доджсон совершенно случайно сделал очень интересное открытие. Будучи уже довольно известным баскологом, Доджсон решил, в целях расширения собственного кругозора, изучить армянский язык и поступил в парижский “Эколь спесиаль”, в класс знаменитого филолога-ориенталиста Огюста Карьера.
Результат был весьма неожиданным: после всего лишь двухмесячных курсов Доджсон заметил, что многие армянские слова практически идентичны баскским. Свои размышления об этих лексических совпадениях Доджсон опубликовал в 1884 году в журнале “Эускера” (“Баскский язык”) под интригующим заголовком “Баскские слова в армянском языке”.
Список замеченных Доджсоном параллелей включал в себя более пятидесяти слов. Это было как гром среди ясного неба, в частности для тех ученых, которые уже долгое время находились под гипнозом баскско-грузинской гипотезы.
Сам Доджсон не смог объяснить причину существования баскско-армянских соответствий и предположил, что данные слова могли попасть в армянский из грузинского языка, несмотря на то, что они не имеют параллелей в грузинском. Притом речь идет о весьма важном слое словарного запаса, традиционно считающемся исконным фондом каждого языка.
И самое любопытное в том, что обнаруженные баскско-армянские совпадения сохранились в обоих языках почти на уровне полного взаимопонимания, например: баскс. “чар” (плохой, злой) – арм. “чар” (плохой, злой), баскс. “анти” (оттуда) – арм. “анти” (оттуда), баскс. “айс” (ветер) – арм. “айс” (ветер), баскс. “зати” (отделять) – арм. “зат” (отдельно), баскc. “теги” (место) – арм. “теги” (место), баскс. “арди” (баран) – арм. “арди” (баран) и т. п.
Второе важное открытие в области этнолингвистических связей басков и армян было сделано более четверти века спустя.
В 20-е годы молодой баскский филолог Бернардо Эсторнэс Ласа, впоследствии крупнейший ученый и академик, занимался сбором баскского фольклорного материала в Ропкальской долине, в восточной части провинции Наварра. Так вот, в деревне Исаба, почти на самой восточной границе Наварры, Эсторнэс Ласа записал местное предание о том, что деревня Исаба основана армянами, которые были первыми обитателями Наварры и предками баскского народа. В предании уточняется, что предводителя баскского народа звали Айтор, он приехал из Армении со своими семью сыновьями и в их честь основал семь поселений в Наварре.
Говорится также, что приезжие армяне – предки басков – знали тайну обработки металла. Впоследствии в архивах деревни нашли старинную рукопись, историческую хронику, которая подтверждает устные предания. Весьма примечательно, что в баскском языке имя Исаба переводится как “След предков”, и хотя это может казаться совершенно невероятным, но факт остается фактом: в деревне Исаба до сих пор существует дорога, которая носит имя Эрминия. Народная традиция связывает его с именем Армения – в честь первых поселенцев Наварры.
Все это могло показаться плодом воображения баскских стариков, как долгое время считали многие исследователи, однако в дело вступила наука, в частности лингвистика и историография, а также мифология. Оказалось, что в баскском языке имя легендарного предка басков haйтор дословно означает “Пришедший из haйа” или “Происходящий от haйа”, что довольно точно соответствует армянской конструкции “hайи тор” – “внук армянина”, как это показал известный немецкий ученый Иозеф Карст.
Выяснилось также, что у знаменитого предка армян haйка действительно был внук, которого звали Паскам. Впервые на возможную связь между армянским именем Паскам и этнонимом басков указал Н. Марр. Интересно, что в баскском языке существует выражение “hайторэн сэмэ” – “чистокровный”, дословно означающее “сын haйтора”. Это свидетельствует о том, что в древности среди басков чистокровными считались только те, кто вел свое происхождение от одного из прямых потомков прародителя haйтора, приехавшего из Армении.
Дальнейшие поиски привели к новым открытиям. Оказалось, что все вышеуказанные факты и совпадения – всего лишь верхняя часть айсберга величайшей тайны европейской цивилизации. Как выяснилось, теория армянского происхождения древнейшего народа Европы имеет глубокие корни в его исторической памяти и нашла свое отражение в баскских письменных источниках.
Еще в XVI-XVII веках основоположники баскской национальной историографии Эстебан де Гарибай, Андрес де Поса и Бальтасар де Эчаве считали Армению прародиной басков и пытались это доказать на основе баскско-армянских топонимических совпадений, имея в виду, в частности. Аракс (название реки в Армении и в Басконии) и имя баскской горы Аралар, которое неоднократно сравнивалось со знаменитым библейским Араратом.
Более того, Андрее де Поса прямо утверждает, что баски – пришельцы из Армении. Он даже уточняет, что город Таррагона на средиземноморском побережье Испании был основан армянами и на их языке имя Таррагона означало “община пастухов”. Трудно что-либо сказать об этом переводе, но главное в том, что имя Таррагона весьма напоминает известный армянский топоним Тарон (по легенде древние армяне назвали край Тароном в честь одного из потомков Ноя – Фогармы или по армянски – Торгома – прим.ред), древняя форма которого – Таравна.
За три столетия мнение вышеуказанных историков об армянском происхождении басков стало национальной традицией и получило очень широкое распространение.
Список первоисточников пополняет испанский историк XVII века Гаспар Эсколано, который в своей книге об истории города Валенсии (1610 г.) пишет, что после Всемирного потопа патриарх Тубал и его люди высадились на восточном побережье Испании и что они разговаривали на армянском языке. Притом Гаспар Эсколано с чрезвычайной точностью описывает места, где, согласно преданию, были захоронены останки армян – первых обитателей Испании. Ныне на тех местах, в основном на территории современной Каталонии, расположены церкви, и это подсказывает, что данные точки еще издавна считались священными.
Ваган САРКИСЯН,
Президент Международной Лингвистической Академии
SPANISH HISTORIAN OF THE 17TH CENTURY GASPAR ESCOLANO:
“ARMENIANS – THE FIRST RESIDENTS OF SPAIN”
Part I
In the 16th-17th centuries, the founders of the Basque national historiography, Esteban de Garibay, Andres de Posa and Baltasar de Echave, considered Armenia the ancestral home of the Basques, the most ancient people of Western Europe. And the 17th-century Spanish historian Gaspar Escolano, in his book on the history of the city of Valencia (1610), writes that after the Flood, Patriarch Tubal and his people landed on the east coast of Spain and that they spoke Armenian. Gaspar Escolano describes with extreme accuracy the places where, according to legend, the remains of the Armenians, the first inhabitants of Spain, were buried. Now in those places, mainly on the territory of modern Catalonia, there are churches, and this suggests that these points have long been considered sacred by the Spaniards …
At the beginning of the 20th century, the 119-page work “ARMENI ARIANI” (EDIZIONI “HIM”, ROMA-1938) was published in Rome under the editorship of famous European linguists. The authors of this very remarkable book convincingly prove that it was the Armenian example of the word that was borrowed by different ethnic groups of the planet and subsequently in the languages of different peoples, at the stages of its origin and formation, it underwent a change in sound and was mastered. This book also notes the great and very favorable influence of the spiritual culture of Armenians on the development of the writing of many peoples of the world, especially on the writing of neighboring peoples, in particular, on the creation of the alphabets of the peoples of Iberia (Ivera, Virka – present-day Georgia), Agvank (present-day Azerbaijan) and not only: there is a lot of evidence that Armenians are considered the progenitors of different peoples of the planet, and Armenian is the basis of many languages …
At the end of the century before last, the English scientist Edward Spencer Dodgson quite by accident made a very interesting discovery. Being already a fairly well-known bascologist, Dodgson decided, in order to expand his own horizons, to study the Armenian language and entered the Ecole Special in Paris, in the class of the famous Orientalist Auguste Carrière.
The result was quite unexpected: after only two months of courses, Dodgson noticed that many Armenian words were almost identical to Basque ones. Dodgson published his reflections on these lexical coincidences in 1884 in the journal “Euskera” (“Basque language”) under the intriguing heading “Basque words in the Armenian language.”
The list of parallels noted by Dodgson included more than fifty words. It was like a bolt from the blue, in particular for those scientists who had been under the hypnosis of the Basque-Georgian hypothesis for a long time.
Dodgson himself could not explain the reason for the existence of Basque-Armenian correspondences and suggested that these words could have come into Armenian from the Georgian language, despite the fact that they have no parallels in Georgian. Moreover, we are talking about a very important layer of vocabulary, traditionally considered the primordial fund of each language.
And the most curious thing is that the discovered Basque-Armenian coincidences are preserved in both languages almost at the level of complete mutual understanding, for example: Basque. “charm” (bad, evil) – Arm. “charm” (bad, evil), bass. “anti” (from there) – arm. “anti” (from there), bass. “ice” (wind) – arm. “ice” (wind), bass. “zati” (separate) – arm. “zat” (separately), Basque. “tags” (place) – arm. “tags” (place), bass. “ardi” (ram) – arm. “ardi” (ram), etc.
The second important discovery in the field of ethnolinguistic ties between Basques and Armenians was made more than a quarter of a century later.
In the 1920s, the young Basque philologist Bernardo Estornes Lasa, later a prominent scholar and academician, was collecting Basque folklore material in the Ropkal valley, in the eastern part of the province of Navarre. So, in the village of Isaba, almost on the easternmost border of Navarre, Estornes Lasa recorded a local legend that the village of Isaba was founded by Armenians, who were the first inhabitants of Navarre and the ancestors of the Basque people. The legend specifies that the leader of the Basque people was called Aytor, he came from Armenia with his seven sons and founded seven settlements in Navarre in their honor.
It is also said that the visiting Armenians – the ancestors of the Basques – knew the secret of metal processing. Subsequently, an old manuscript, a historical chronicle, was found in the archives of the village, which confirms the oral traditions. It is quite remarkable that in the Basque language the name Isaba is translated as “Trace of the Ancestors”, and although this may seem completely unbelievable, the fact remains that in the village of Isaba there is still a road that bears the name Erminia. Folk tradition associates it with the name Armenia – in honor of the first settlers of Navarre.
All this could seem to be a figment of the imagination of the Basque old people, as many researchers believed for a long time, but science, in particular linguistics and historiography, as well as mythology, entered the business. It turned out that in the Basque language the name of the legendary ancestor of the Basques haitor literally means “Come from haya” or “Derived from haya”, which quite accurately corresponds to the Armenian construction “hayi tor” – “Armenian’s grandson”, as shown by the famous German scientist Josef Karst.
It also turned out that the famous Armenian ancestor hayk really had a grandson, whose name was Paskam. For the first time, N. Marr pointed out a possible connection between the Armenian name Paskam and the Basque ethnonym. It is interesting that in the Basque language there is an expression “haitoren seme” – “purebred”, literally meaning “son of haitor”. This indicates that in ancient times only those who were descended from one of the direct descendants of the progenitor Haytor, who came from Armenia, were considered purebred among the Basques.
Further searches led to new discoveries. It turned out that all the above facts and coincidences are just the tip of the iceberg of the greatest mystery of European civilization. As it turned out, the theory of the Armenian origin of the most ancient people of Europe has deep roots in its historical memory and is reflected in the Basque written sources.
Back in the 16th-17th centuries, the founders of Basque national historiography Esteban de Garibay, Andres de Posa and Baltasar de Echave considered Armenia the ancestral home of the Basques and tried to prove it on the basis of Basque-Armenian toponymic coincidences, meaning, in particular. Araks (the name of a river in Armenia and Basque Country) and the name of the Basque mountain Aralar, which has been repeatedly compared with the famous biblical Ararat.
Moreover, Andree de Posa directly states that the Basques are newcomers from Armenia. He even specifies that the city of Tarragona on the Mediterranean coast of Spain was founded by the Armenians and in their language the name Tarragona meant “community of shepherds”. It is difficult to say anything about this translation, but the main thing is that the name Tarragona is very reminiscent of the famous Armenian toponym Taron (according to legend, the ancient Armenians called the region Taron in honor of one of the descendants of Noah – Fogarma or in Armenian – Torgom – ed.), whose ancient form is Tarawna.
For three centuries, the opinion of the above-mentioned historians about the Armenian origin of the Basques has become a national tradition and has become very widespread.
The list of primary sources is supplemented by the 17th-century Spanish historian Gaspar Escolano, who, in his book on the history of the city of Valencia (1610), writes that after the Flood, Patriarch Tubal and his people landed on the east coast of Spain and that they spoke Armenian. Moreover, Gaspar Escolano describes with extreme accuracy the places where, according to legend, the remains of the Armenians, the first inhabitants of Spain, were buried. Nowadays, churches are located in those places, mainly in the territory of modern Catalonia, and this suggests that these points have long been considered sacred.
Vagan SARGSYAN,
President of the International Linguistic Academy
More about this source textSource text required for additional translation information
Send feedback
Side panels
